پرورش سنجد – 4 روش برای کاشت و برداشت سنجد

سنجد

ميوه سنجد از زمان‌هاى گذشته در سبد غذايى ايرانيان جا داشته و در اعياد سنتى به آن توجه خاصی می‌شد. سنجد درختى است بومى آسياى غربى و از ارويا تا هيماليا پراكنده شده است. در ايران نيز در نواحى استپى كشور به صورت خودرو يافت می‌شود. ويژگی‌هاى زيستى طرح توسعه پرورش سنجد عبارت است از: كمترين ميزان سرمايه‌گذارى، كمترين نياز آبى (يك‌سوم بادام ديم)، مقاومت كامل در برابر سرمازدگى، حاصلخيز كردن خاكى بستر توسط ريشه درختان سنجد، رشد سريع. درخت «سنجد» می‌تواند هيولاى خشك سالى را عقب براند.

بنابراين توسعه كاشت گياه دارويى سنجد، به‌دليل نياز آبى كم در شرايط ديم با كمترين هزينه نگه‌دارى و برداشت موجب ايجاد اشتغال پايدار، افزايش درآمد كشاورزان و گسترش صنايع جنبى آن می‌شود. از ویژگی‌های درخت سنجد، قابليت ايجاد كمربند سيز به عنوان بادشكن است. احداث بادشكن‌هاى نوارى چند منظوره با گونه غالب سنجد پيرامون باغ‌ها، مزارع، مراتع، ديمزارها و دامدارى‌ها هم براى كشاورزان آورده اقتصادى دارد و هم از جابه‌جايى و فرسايش خاک آن‌ها در اثر عوامل طبيعى و انسانى جلوگيرى می‌كند كه ويژگى بسيار ارزنده‌اى براى حفظ زيست‌بوم كشور است.

برای خرید سنجد می توانید به بخش فروش مواد غذایی هتمت مراجعه فرمایید.

گیاه‌شناسی سنجد

درخت سنجد بومى مناطق غربى و مركزى آسياست. رویشگاه اين درخت به‌دليل سازگارى آن با محيط‌هاى مختلف در اغلب نقاط كره زمين (بهویژه مناطق معتدل) از جمله آمريكاى شمالى، اروياى شرقى و غربى، آسياى مركزى و شمالى و… است. اين گیاه در نواحى سرد و معتدل رشد می‌كند.

سنجد درختى به ارتفاع ۵ تا ۷ متراست كه بر روى ساقه‌هاى برخى گونه‌هاى آن خارهايى نيز وجود دارد. ساقه ها، جوانه‌ها و برگ‌ها از فلس‌هايى كوچک به رنگ نقره‌اى-خاكسترى پوشانده شده‌اند و به همين دليل برخى از قسمت‌هاى اين گیه به‌خصوص برگ‌ها سبز- خاكسترى به نظر می‌رسند. برگهاى درخت سنجد كاملا كشيده و بدون دندانه هستند. قسمت زيرين برگ خاكسترى است و سطح رويه آن سبز تيره است.

گل هاى زرد، سفيد و خاكسترى رنگ اين گیاه به قطر حدود ۱ سانتی‌متر میرسد و معطر است و در دسته‌های ۱ تا ۳ عددی از اواسط تا اواخر بهار شکوفه می‌دهند و فضا را به خصوص در هنگام عصر پر از عطری شبیه به عطر گل یاس می‌کنند. گل‌ها به صورت نر، ماده یا حد واسط هستند، گل‌های نر ۴ پرچم دارند گل‌های ماده دارای یک مادگی هستند.

شکل

میوه‌های سنجد نارنجی- قرمز رنگ است و ۱ تا ۲ سانتی‌متر طول دارند و در پاییز می‌رسند. میوه‌ها خوراکی و شیرین هستند. این درختان نسبتا دیر گل هستند و حدود دوماه بعد از رفع سرمای بهاره گل می‌دهند. به طور کلی ۳ نوع درخت سنجد در دنیا وجود دارد که دو نوع هلانگوس و هیپوفار در ایران وجود دارد. درخت هلانگوس به دلیل درشتی میوه، قامت بلند، نداشتن خار و برگ‌های پهن به درخد سنجد هیپوفار برتری دارد.

عوامل محیطی برای پرورش سنجد

به طور کلی چهار عامل محیطی دما، نور، خاک و باد تاثیر بسزایی در رشد درخت سنجد دارد.

دما

درختان سنجد در زمستان می‌توانند تا سرما را حتی تا ۳۴- درجه سانتی‌گراد به خوبی تحمل کنند، اما در دما‌های پایین‌تر از این و همچنین با باد‌های زیاد و هوای سرد و خشک، احتمال آسیب رسیدن به سرشاخه‌ها و خشک شدن گیاه وجود دارد.

درخت سنجد در مراحل کاشت و داشت می‌تواند دمای بالای ۴۵ درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل کند و در اکثر نقاط کشور بدون هیچ مشکلی قابل کشت و پرورش است. تنها محدودیت در کاشت تا برداشت سنجد، رطوبت هوای بیش از ۶۵٪ است.

نور

اين گياه به مكانى با نور كامل آفتاب يعنى حداقل ۶ تا ۸ ساعت نور مستقيم آفتاب نياز دارند. سايه اندك را تا حدودى تحمل می‌كند. سايه‌ بودن محيط و كمبود نور يكى از دلايل عدم گلدهى اين گياهان است.

خاک

‏درخت سنجد با انواع خاك‌ها مشكلى ندارد؛ اما عدم ماندگارى آب در خاك آنان مهم است، زيرا اين مسئله می‌تواند موجب پوسيدكى و از بين رفتن گياه شود. بنابراين خاک محل كاشت آنان بايد از زه‌كش خوبى برخوردار باشد. از نظر نوع خاك، كاشت اين گياه در زمين‌هاى سنگين داراى بافت متوسط و در كوهپايه‌هاى داراى سنگ ريزه زياد و شيب‌دار سنگلاخى و فقير موفق بوده است.

اصولاً اين درختان نيازيه كوددهى ندارند. در مناطق كوه‌پايه‌اى كه در آن‌ها امكان كشت بسيارى از گياهان زراعى و درختان محدود است، اين گياه می‌تواند به عنوان يك گياه راهبردى و اقتصادى مورد توجه قرار گيرد. درخت سنجد حتى در شرايط اراضى شور يا آبيارى با آب شور هم توليد اقتصادى داشته است. اين گياه به خشكى محيط و شورى و قليايى خاك مقاوم است.

‏باد

‏درخت سنجد در برابر وزش باد كاملا مقاومت دارد و اغلب به عنوان بادشکن در معماری و شهرسازی از دیرباز به کار می‌رود.

روش‌های تکثیر سنجد

روش‌های تکثیر درختان سنجد عبارتند از:

• بذر
• قلمه نیمه‌خشبی و خشبی
• خوابانیدن ساقه

در روش تکثیر از طریق بذر، زمانی که میوه‌ها رسیدند و شروع به تغییر رنگ کردند می‌توان آن‌ها را از درخت چید و قسمت گوشتی میوه را از هسته جدا کرد و با آب شست. باقی‌مانده بخش گوشتی سنجد باید از هسته‌ی آن به شکل کامل جدا شود. در این روش بدون هیچ تیماری، بعد از کاشت سنجد، جوانه‌زنی حدود ۱۸ ماه به طول می‌انجامد. اما می‌توان با اضافه کردن خاک اره و … در هنگام آبان ماه، تغییر دما به دمای اطاق و نگه‌داری بذر در مخلوط خاک برگ و شن، این میزان را تا ۶ هفته کاهش داد.

در روش قلمه زنی در پرورش سنجد، اوایل تا اواسط تابستان باید از چوب نیمه سبز درخت سنجد و در دوران رکود گیاه سنجد از قلمه چوب سخت به عنوان قلمه و تکثیر استفاده کرد. قلمه نیم سبز به طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر و قلمه چوب سخت در حد ۲۵ سانتی‌متر تهیه می‌شود. به جز استفاده از ساقه‌های سال‌های قبل در قسمت پایینی گیاه، می‌توان از مخلوط خاک برگ و یا هورمون‌ها برای رشد بهتر و ریشه‌زایی بهتر درخت سنجد استفاده کرد.

در روش خوابانیدن ساقه، ساقه‌ی نزدیک به خاک را مانند شکل به حالتی به سطح زمین می‌خوابانند که در حدود ۱۵ سانتی‌متر در خاک قرار گیرد. زخمی کردن (حدود ۲ تا ۳ سانتی‌متر از پوست ساقه) ساقه در این روش سبب رشد ریشه زایی درختچه سنجد می‌شود. این روش حدود ۱۲ ماه به طول خواهد انجامید و دو بار در سال می‌توان استفاده کرد، یک بار اواخر تابستان یا اوایل پاییز، یک بار اوایل بهار.

در حال حاضر بهترین روش تکثیر یا کاشت درخت سنجد، ازدیاد به روش قلمه چوب سخت یا خشبی در دی‌ماه است.

پرورش سنجد، داشت درخت

در مراحل پرورش سنجد، بخش داشت سنجد، بسیار آسان‌تر از خیلی از گیاهان است زیرا از لحاظ آبیاری، درختان بالغ سنجد به کم‌آبی بسیار مقاوم هستند، اما بهتر است در سال اول بعد از کاشت نهال، آبیاری به شکل منظم و مرتب انجام داده شود تا توسعه سیستم ریشه به خوبی انجام گیرد. آبیاری درخت سنجد می‌تواند ۳ هفته یک بار یا حتی طولانی تر انجام شود.

از لحاظ هرس کردن هم در بخش داشت درخت سنجد، این درختان نیاز به هرسی چندانی ندارند و تنها به منظور کنترل رشد تاج گیاه انجام می‌شود. بهتر است توجه شود که در هر مرتبه هرس، بیشتر از ۳۰ درصد ساقه‌های کوتاه حذف نشوند.

آفات و بيمارى چندان زيادى اين گياه را تهديد نمی‌كند. گاهى شيشك ها يا لاروهاى حشرات خسارت محدودى وارد می‌كنند. لذا قابليت توليد ارگانيك سنجد كاملا فراهم است.

برای مطالعه بیشتر جهت آگاهی از اطلاعات تغذیه ای سنجد می توانید به مقاله ارزش غذایی سنجد – 3 روش مصرف سنجد برای بهره مندی از خواص آن مراجعه فرمایید.

پرورش سنجد برداشت درخت

درخت سنجد در اواسط خردادماه شروع به گلدهى می‌كند و پس از يك دوره ۴ تا ۵ ماهه در فصل پاييز، از اواسط مهر تا اواخر آبان، زمان برداشت ميوه اين محصول است. ولى معمولاً چون سنجدها متفاوت هستند. در زمان خريد آن مى‌توان ملاحظه بيشترى كرد. افرادى كه مايل به خريد عمده اين محصول هستند بايد در نظر داشته باشند محصولي كه در اواسط مهر در بازار موجود است.

ممكن است به‌طور كامل نرسيده باشد و رنگ كمترى نسبت به محصولى كه در آبان می‌رسد، داشته باشد و طعم آن نيز گس است كه زياد مورد پسند مشتريان نيست. بادهاى ياييزى يكى از عوامل تأثيرگذار در شيرين شدن و قرمزى اين ميوه هستند. بهترین زمان خرید عمده سنجد آذرماه است. بهترین حالت بسته‌بندی به شکل عمده، بسته‌بندی در کیسه‌های ۱۰ کیلویی است که از پوسته شدن و خشک شدن آن جلوگیری شود.

منابع:

مقاله کتابچه کاشت داشت و برداشت سنجد