فهرست مطالب
برنج
برنج یکی از مهم ترین غلات و اقلام غذایی در جهان است. جمعیت زیادی از مردم برنج ر به عنوان غذای اصلی خود می شناسند به آن وابسته اند. امروزه گونه های مختلفی از برنج وجود دارد اما همه ی آنها در دو گونه ی کلی و اسلی جای می گیرند. یکی از این دو گونه، برنج جاپونیکا (با نام علمی oryza sativa japonica) و دیگری ایندیکا (با نام علمی sativa indica) هستند.
طبق تحقیقات، پرورش برنج از 4000 سال پیش از میلاد در چین و هند آغاز شده است. پرورش برنج از آسیای شرقی آغاز و به مناطق جنوبی تر و آسیای جنوبی گسترش یافته، همچنین توسط استعمارگران اروپایی از آسیای غربی به اروپا و آمریکا معرفی شده است. کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری مانند تایلند، ویتنام، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، ژاپن، برزیل و … از تولید کنندگان و پرورش دهندگان برنج به شمار می‌آیند.
برای خرید برنج هاشمی اعلا و برنج صدری دم سیاه هتمت می توانید با شماره های 09039006827 و تلفن ثابت 01334491943 تماس حاصل نموده و یا سفارش خود را از طریق دایرکت اینستاگرام hatmat.ir ثبت نمایید.
برنج
گیاه شناسی برنج
برنج ساقه ای راست، استوانه ای دارد که جز در قسمتی که گره وجود دارد تو خالی است. این گیاه دارای رشد متوسط 150 تا 160 روز و رشد زودرس 130 تا 145 روز و دیررس 170 تا 180 روز، می باشد. ارتفاع ساقه آن به 60 تا 200 سانتی متر می رسد. برنج علاوه بر ساقه اصلی دارای ساقه فرعی نیز هست که به تعداد 4 تا 5 متغیر است. گیاه برنج مانند گندم، دارای گل آذین خوشه‌ای است که دانه ها در آن قرار دارند.
سنبلچه های برنج، بر خلاف گندم، جو و ذرت، بو صورت غیر فشرده روی محور های اصلی و فرعی گل آذین آن قرار دارد. میوه برنج دارای غلافی سفید رنگ، قهوه ای، کهربایی، قرمز یا بنفش است که برای قابل استفاده کردن برنج برای انسان باید این غلاف را از دانه جدا کنید.
کاشت برنج در ایران
پرورش برنج در ایران، در نواحی شمالی به ویژه رودسر و استان خوزستان دارای تاریخچه ای قدیمی است. شواهد نشان می دهد که این محصول در این نواحی قرن ها پیش از میلاد مسیح و در زمان هخامنشی رواج پیدا کرده است. اولین نکته ای که در کاشت برنج نیاز است به آن توجه کنیم، شرایط مناسب برای کاشت و پرورش برنج است.
برنج ایرانی
دما: میانگین دمای مورد نیاز هنگام رشد برنج باید بین 20 تا 37 درجه سانتی گراد باشد. پایین بودن دما در اوایل فصل زراعی یا آبیاری مزرعه با آب سرد موجب به تاخیر افتادن رشد دانه و بالا بودن دما موجب کاهش تعداد سنبلچه های بارور و وزن دانه ها می‌شود.
نور: شدت نور در اوایل فصل زراعی می تواند یکی از عوامل محدود کننده برای رشد برنج باشد اما با نزدیک شدن به پایان فصل زراعی، به ویژه موقع تشکیل خوشه، رقابت برای جذب نور بین بوته ها افزایش می یابد.
رطوبت: مناسب ترین میزان رطوبت برای پرورش و گل دهی گیاه برنج، 70 تا 80 درصد است. اگر رطوبت کمتر از 40 درصد باشد، بازدارنده ای برای گل دهی گیاه به شمار می‌رود. قابل توجه است که وزش باد، ریزش باران و تگرگ در زمان گل دهی بسیار زیانبار است همچنین بارندگی در موقع برداشت محصول، عملیات مربوط به خشک شدن محصول را به تاخیر می اندازد. برنج با اینکه گیاه آب دوستی به حساب می آید، اما آبری نیست چون ریشه های آن دارای تار کشنده و ریشه های فرعی است.
آب: برنج بیشتر از دیگر غلات به آب نیاز دارد. 80 درصد آب مورد نیاز برای پرورش برنج در جهان به خصوص در مناطق استوایی، از آب باران و 20 درصد دیگر از آب رودخانه ها و آب چاه تامین می‌شود. اگر دمای آب از 19 درجه سانتی گراد کمتر باشد، سرعت رشد دانه کاهش می یابد و اگر بیشتر از 30 درجه باشد، به دلیل محدود بودن اکسیژن موجود در آب، گسترش ریشه و میزان عملکرد گیاه کم می‌شود و در نتیجه بازدهی گیاه کاهش می یابد.
آبیاری برنج
خاک: مناسب ترین خاک برای کاشت و پرورش برنج، خاک رسسی با لایه غیر قابل نفوذ در عمق 50 تا 150 سانتی متری همراه با مقدار زیادی مواد آلی است. برنج اصولا نسب به شوری خاک و آب مقاوم است پس در خاک های مختلف، از فقیر تا غنی که تنها آب مورد نیاز گیاه تامین باشد، قابل پرورش است.
کشت برنج
در پرورش برنج، کاشت بسته به شرایط آب و هوایی در کشور های متفاوت، طریقه متفاوتی دارد. در ایران کشت و پرورش برنج به دو روش، صورت می گیرد:
روش مستقیم: کاشتن مستقیم بذر در خاک.
روش نشاء: بذر خیس شده را داخل زمین مخصوصی به نام خزانه می کارند و سپس، بوته یا نشای به دست آمده را به زمین اصلی مزرعه منتقل می نمایند. (بیشتر در استان های گیلان و مازندران)
مراحل کاشت برنج
برای پرورش برنج، مراحلی از کاشت تا برداشت طی می‌شود که به طور خلاصه با هم بررسی می کنیم.
1-انتخاب بذر مناسب
اولین قدم برای پرورش برنج می تواند انتخاب بذر مناسب باشد. اغلب بذر انتخابی شالیکاران ایرانی، از محصول سال گذشته تهیه می شود به همین دلیل پس از برداشت برنج و خشک کردن آن، مقداری بذر را به شکل خوشه ای، در جای خشک و به دور از حشرات، جوندگان و پرندگان ذخیره می کنند. این خوشه ها در سال بعد برای کاشت در خزانه استفاده می شوند. کاشت آن ها در شمال کشور، از دوم الی پنجم فروردین شروع می شود.
2-جوانه زدن بذر
به منظور آماده سازی بذر برای کاشت، آن را در ظرف یا حوضی از محلول آب نمک، که غلظت آن بسته به نوع برنج متفاوت است، می ریزند. پس از اضافه کردن بذر ها به این محلول، به دلیل اختلاف وزن بعضی از دانه ها روی آب می مانند و برخی به زیر آب ته نشین می‌شوند. آنهایی که بر روی آب شناورند، همان دانه‌های سبک هستند که باید از بقیه دانه ها جدا شوند چرا که ارزش جوانه زدن را ندارند.
سپس دانه های سنگین و سالم را با آب خالص شستشو می دهند. آنها در یک گونی می ریزند در داخل ظرف پر از آب می اندازیم و بسته به دمای محیط آن را به مدت 2 تا 3 روز در آنجا قرار می دهند. پس از خروج گونی از آب، آن را بر روی پارچه یا حصیر خشکی قرار می دهند و سپس روی آن را با کیسه یا نمدی می پوشانند. حرارت مناسب برای جوانه زدن دانه ها بین 12 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. بسته به دمای محیط پس از 2 تا 8 روز بذور جوانه دار شده برا کشت آماده اند.
پرورش برنج
3-تهیه خزانه
خزانه (تمبیجار)، قطعه زمین کوچک و محصوری است که در داخل یا خارج مزرعه اصلی قرار می‌گیرد. این زمین ها را به عمق 15 تا 20 سانتی متر در اواخر پاییز شخم می زنند. سپس پیش از شروع فصل کاشت (در زمستان) مقداری کود دامی کاملا پوسیده بر روی زمین می ریزند و با خاک مخلوط می کنند. پس از طی این مراحل در خزانه آب می ریزند و دوباره زمین را شخم می زنند. سپس باید سنگ و کلوخ های موجود در خزانه جمع آوری و خرد شوند. مراحل بعدی آماده سازی خزانه:
- هموار ساختن زمین به وسیله ماله یل وسایل دیگر
- مرزبندی زمین به عرض 2/5 تا 3 متر و طول 5 تا 10 متر
- استفاده از مقداری کود ازت و کود فسفر
- سمپاسی خاک با سموم سه روز قبل از بذر پاشی
- لگد کوبی زمین پس از شخم زدن (به منظور کمک به تغذیه بهتر گیاه و سفت شدن زمین)
4-کاشت بذر
در هرکدام از زمین های آماده شده تا ارتفاع 3 متر آب نگه می دارند. سپس بذر های جوانه دار شده را در سطح خزانه به صورت متراکم قرار می پاشند. آب موجود در خزانه فقط در طول روز وجود دارد و در هنگام غروب آب خزانه خارج می شود. این عمل تا رشد کافی برنج ادامه دارد.
5-نگهداری و مراقبت از خزانه
برای نقاطی که در فروردین ماه آب و هوای سردی دارند، پوشاندن سطح خزانه با پلاستیک مرسوم است، این کار با افزایش دما به رشد برنج سرعت می بخشد. البته اطراف پلاستیک را در روزهای گرم و آفتابی کنار می زنند تا دمای خزانه کاهش یابد و همچنین اکسیژن به داخل آن نفوذ کند. برخی از مراقبت ها لازمه برای خزانه:
- استفاده از کود های شیمیایی، کود فسفره، کود ازته در دو مرحله
- از بین بردن مرتب علف های هرز
- کنترل آب داخل خزانه، حداقل روزی یک مرتبه
- جلوگیری از آفاتی نظیر پرندگان، مگس و …
- سمپاشی خزانه در صورت تراکم علف های هرز، آفات و بیماری ها
- انتقال از خزانه به زمین اصلی
نشاء کاری به عملی گفته می شود که در آن نشاء را از خزانه به زمین اصلی برای کاشت، انتقال می دهند. قبل از نشاء کاری زمین را بازسازی و مرز ها و کرت ها را مرمت و باز سازی می کنند و قبل از کاشت برنج زمین را از کاه و اجسام خارجی پاک می کنند. این فرایند در استان های شمالی کشورمان در اواسط اردیبهشت آغاز می شود.
برداشت برنج
در مراحل پرورش برنج، برداشت برنج به دو روش انجام می شود:
- روش دستی: پس از مراحل کاشت و برداشت برنج، به منظور کاهش رطوبت آن، جمع آوری و خرمن کوبی باید حداقل با فاصله 24 ساعت انجام پذیرد.
- روش کمباین: پس از خرمن کوبی در مکانی مناسب، به منظور کاهش رطوبت برنج، هوادهی انجام می‌شود یا بلافاصله داخل خشک کن قرار می گیرد.
برداشت برنج
انواع گونه‌های برنج
گونه های جهانی: در جهان بیش از 120000 گونه برنج وجود دارد که به دلایل گوناگونی به سه دسته عمده گونه جاوه ای، گونه ژاپنی و گونه هندی تقسیم شده‌اند.
گونه های ایرانی:
- برنج شمال: در نواحی جلگه ای استان مازندران همچون شالیزار های شهرستان های لنگرود، فریدونکنار، آمل، بابلسر، محمود آباد، نور و جویبار بیشتر ارقام سنتی و مرغوب نظیر طارم محلی (سنگ طارم)، هاشمی و بینام کاشت می‌شود و ارقام پر محصول مانند شیرودی، فجر، خزر و ندا بیشتر در شالیزار های شهرستان های بابل، آمل، ساری، نکا و بهشر کاشت می شوند.
- برنج اصفهان: در استان اصفهان و شهرستان لنجان، برنجی به نام برنج لنجان کشت می شود. برای پرورش برنج لنجان از آب رودخانه زاینده رود استفاده می شود.
- برنج خوزستان: در جنوب غربی کشور به خصوص استان خوزستان نوعی برنج به نام برنج چمپا، کشت می شود.
انواع برنج ایرانی
برنج های ایرانی در کل به 4 دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- صدری (با زیرشاخه‌های صدری سالاری، صدری دم سیاه، صدری دم سفید، صدری هاشمی و…)
- طارم (با زیرشاخه‌های موسی طارم، طارم رشتی، طارم دیلمانی و…)
- گرد ( با زیر شاخه‌های حسنی، بینام، عنبربو و…)
- پرمحصول (خزر، فجر، ندا، سپیدرود و…)
خواص برنج
با عمل پوست کنی دانه های برنج، بخش عمده ای از مواد مغذی برنج از دست می‌رود. برنج به دلیل کم داشتن میزان پروتئین و اسید آمینه، نمی‌تواند یک ماده غذایی کامل باشد و باید همراه ترکیبات و غلات دیگر استفاده شود. این محصول گلوتن ندارد و پروتئین عمده‌ی آن اوریزنین (oryzenin) است و ترکیب اصلی آن نشاسته است.
انواع برنج
برای مطالعه بیشتر جهت آگاهی از فواید برنج می توانید به مقاله خواص برنج – 9 فایده شگفت انگیز برنج در حفظ سلامتی مراجعه فرمایید.
نتیجه گیری
در این مقاله ما کلیه مراحل پرورش برنج، از کاشت تا برداشت آ ن را را بررسی کردیم و با گیاه برنج آشنا شدیم. از آنجایی که برنج در بیشتر وعده های روزانه ما استفاده می‌شود بهتر است آگاهی خودمان را نسبت به آن افزایش دهیم و بهترین آن را خریداری کنیم. جالب است بدانید هر چه دانه های شکسته در برنج بیش تر باشد کیفیت برنج پایین تر می‌آید.
منابع: