فهرست مطالب
شب یلدا / شب چله
جشن شب یلدا یا شب چله یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است. یلدا واژه سُریانی به معنای تولد و زایش است. لحجه سریانی در میان مسیحیان رایج بوده و کاربرد داشته. چون از فردای این روز چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود این شب را شب چله نیز می‌نامند. در این روز ما ایرانی ها بلندترین شب سال و اول زمستان را با خانواده و دوستان جشن می گیریم. با اینکه این شب شروع سرمای زمستان است ولی در جمع گرم و دوستانه خانواده جشن گرفته می‌شود.
شب چله یعنی 30 آذر ماه مصادف با انقلاب زمستانی در نیم کره‌ی شمالی زمین است. در انقلاب زمستانی، روز در کوتاه ترین و شب در بلندترین حالت خود قرار دارد. البته این بلندترین شب، تنها یک دقیقه با شب‌های دیگر متفاوت است. شب یلدا در واقع از غروب آفتاب روز 30 ام آذر ماه آغاز و با طلوع آفتاب روز اول دی ماه به پایان می‌رسد.
برای تهیه آجیل شیرین شب یلدا می‌توانید به بخش خشکبار هتمت مراجعه فرمایید.
شب یلدا/شب چله
تاریخچه شب یلدا
شب چله از زمان ایران باستان جشن گرفته می‌شده و دارای اهمیت زیادی بوده. طبق تحقیقات و ظروف سفالی باستانی به جا مانده، این شب از دوران داریوش یکم در تقویم رسمی ایرانیان قرار گرفته و به صورت رسمی جشن برپا می‌شده. در استان های مختلف ایران، برای شب یلدا آداب و رسوم مختلفی وجود دارد که می‌خواهیم در این مقاله به برخی از آداب رسوم ها در شب یلدا بپردازیم.
همانطور که گفته شد، یلدا به معنای تولد و زایش است. در روز اول دی خورشید به جهت شرق شمالی تغییر مکان داده و باعث طولانی شدن روز می‌شود که این تغییر را، مردم ایران باستان به تولد دوباره خورشید می‌نامند و شب یلدا به عنوان شب زایش(تولد) گرامی داشته می‌شود.
جالب است بدانید افسانه‌ای است که می‌گوید، در سنت های دیرینه در روز اول دی ماه، شاهان لباس و تخت شاهی را کنار گذاشته و با لباسی سفید به صحرا می‌رفتند و بر روی فرش سفیدی می‌نشستند. همچنین تمام خدم و حشم در سطح شهر آزاد شده و مثل دیگران زندگی می‌کردند.
تاریخچه شب یلدا
آداب و رسوم شب یلدا
یکی از رسوم قدیمی و پایدار این جشن، جمع شدن خانواده است. از گذشته، در این شب، خانواده ها با هم جمع می‌شدند و به دور کرسی می‌نشستند و روی کرسی سفره مخصوص شب یلدا چیده می‌شد. یکی دیگر از رسوم همیشگی شب چله خواندن فال حافظ و قصه گویی است.
انار، عنصر ثابت سفره شب چله است. در گذشته در باور ایرانیان، درخت انار دارای روح باروری و زایندگی بوده و دانه های فراوان انار نشان انتقال روح زایش به میوه است. وجود هندوانه نیز معنایی دارد. دانه های هندوانه نشانگر برکت و تولید مثل است. مردم برخی شهرها معتقدند که با خوردن هندوانه در این شب از سرمای زمستان محفوظ و با خوردن انار از زردی و رنجوری در امان می مانند.
وجود آجیل بر روی سفره نیز نشانگر برکت و زایش است. گفته شده که در قدیم در این شب، درخت سرو که نماد آزادگی، سربلندی و پایداری می‌باشد، تزئین می‌کردند. درخت سرو در ادبیات و تاریخ ایرانی نماد پایداری و نامیرایی بوده است. قبل توجه است که اکثر خوراکی ها بر روی سفره شب یلدا رنگ قرمز دارند که این موضوع اشاره به رنگ قرمز خورشید دارد.
طبق گفته ها به این نتیجه می‌رسیم که شب یلدا دو معنی ظاهری و باطنی به همراه دارد. بعد ظاهری آن همان جمع شدن خانواده در کنار یک دیگر و جشن گرفتن این شب است. بعد باطنی آن، گرامی داشتن و سپاس گذاری از روشنایی و نور و گرمای خورشید است که همگان در این روز آن را جشن می‌گیرند.
آداب و رسوم شب یلدا
رسم و رسوم های شب یلدا در استان های مختلف ایران
با وجود رسم و رسوم ثابت شب یلدا، در برخی استان ها و قوم ها برخی رسم و رسوم متفاوت هم صورت میگیرد و همین این روز را بسیار زیباتر می‌کند. در این قسمت رسم و روسم جالب برخی از استان های کشورمان را با هم بررسی می‌کنیم.
اصفهان: مردم اصفهان، در قدیم، بر این باور بودند که زمستان به دو بخش چله و چله کوچیکه تقسیم می‌شود. چله، از اول دی ماه تا بهمن ماه و چله کوچیکه از 10 بهمن تا 30 بهمن است. اصفهانی‌ها هندوانه را به نماد شکل کروی خورشید و قدرت درونش بر روی سفره قرار می‌دهند.
آذربایجان شرقی: در این استان، هندوانه شب یلدا که به چیله قارپوزی معروف است را به منظور دور ماندن از لرز و سرمای زمستان می‌خورند. در اردبیل، در این شب چله بزرگ را سوگند می‌دهند که در فصل زمستان سخت نگیرد و بر سرما نیفزاید. خوراکی های متفاوتی که بر سفره قرار می‌دهند شامل گندم برشته که با نام قورقا معروف است به همراه سبزه، کشمش، نخودچی و مغز گردو می‌شود. یکی از رسم های متداول آذری ها بردن هدایا توسط خانواده داماد، برای تازه عروس، به هنگام غروب است. این هدایا شامل شیرینی، آجیل، پرتقال، هندوانه، انار، آینه و خلعت های پولکی و توردوزی شده است که همگی تزئین شده و به شکل زیبایی به عروس داده می‌شود.
کرمانشاه: مردم در کرمانشاه نیز مانند استان های دیگر ایران، شب زنده داری می‌کنند و تا صبح به شعر خواندن، فال گرفتن، قصه گفتن و شادی و پایکوبی می‌پردازند. میوه هایی که بر روی سفره ب یلدا قرار می‌دهند شامل هندوانه، انار سرخ، سیب سرخ و لیمو زرد می‌شود که همه به گونه‌ای نمادی از خورشید هستند. شیرینی محلی هایی چون نان پنجره ای، کاک و نان برنجی نیز بر روی سفره قرار می‌دهند.
تهران: در گذشته تهرانی ها در این شب به خانه بزرگ فامیل می‌رفتند و با میوه های تازه پاییزی و میوه های خشک فصل تابستان به همراه آجیل از هم پذیرایی می‌کردند. همچنین بر این باور بودند که سفره شب یلدا باید مانند سفره هفت سین کامل باشد چرا که می توانند طبیعت گرم را سرد و طبیعت سرد را نیز گرم نمایند. افرادی که طبع گرم دارند از خوراکی های طبع سرد و افرادی که طبع سرد دارند از خوراکی های طبع گرم می‌خورند. از رسوم قدیمی تهرانی می‌توان به بخت گشایی اشاره کرد. افرادی که دختران دم بخت داشتند پنبه زن را جهت پنبه زدن به تشک و بال ها خبر می‌کردند طوری که صدا در محل می‌پیچید و در انتها دختر از میان کمان پنبه زن عبور می‌کرد.
خراسان جنوبی: یکی از آیین های ویژه شب یلدا در این استان، برگزاری مراسم کف زدن است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را در آب خیس می‌کنند و پس از چندبار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند. مردان و جوانان با دسته گز که دسته ای از چوب های نازک درخت انار است، مایع را در هوای سرد آنقدر هم می‌زنند که به صورت کف درآید. در نهایت کف با مخلوط کردن در شیره‌ی شکر و با تزیین مغز گردو و پسته آماده خوردن است.
گیلان: در گیلان نیز بر این باورند که در این شب حتما باید هندوانه خورده شود زیرا که آنها در فصل سرما از سرمای شدید و در فصل گرما از تشنگی و عطش به دور می‌سازد. در گیلان نوعی ازگیل بومی به نام کونوس پرورش داده می‌شود که خام آن را در خمره های سفالین نهاده و از آب پر می‌نمایند، سپس بر آن نمک می‌پاشند و درش را می‌بندند. پس از مدتی ازگیل پخته و آبدار می‌شود. در شب یلدای گیلانی مرسوم است آب کونوس و کونوس های پخته شده را بر روی سفره شب یلدا خود قرار دهند.
رسم و رسوم های شب یلدا در استان های مختلف ایران
جمع بندی
در شب یلدا، شروع سرمای زمستان و طولانی شدن روز را جشن می‌گیریم. بر روی سفره شب یلدا آجیل، تفلات و شیرینی به همراه هندوانه و انار و میوه‌های پاییزی در کنار دیوان حافظ قرار می‌دهیم. آجیل شیرین شب یلدا شامل پسته، بادام، فندق، گردو و باسلق در کنار آن توت و انجیر خشک می‌شود. برخی میوه های خشک شده و گندم، تخمه هندوانه، نخود برشته و شاهدانه و در بعضی استان ها میوه و شیرینی محلی خود را نیز بر روی سفره شب یلدا قرار می‌دهند. امیدوارم شروع زمستان و پایان پاییز زیبا و رنگارنگی داشته باشید.
منابع: شب یلدای پارسی