فهرست مطالب
عسل
عسل، یک ماده‌ی غذایی غلیظ و چسبناک است که توسط زنبورهای عسل یا زنبورهای بدون نیش تهیه می‌شود. زنبورهای عسل، عسل را از شهد گیاهان یا از ترشحات حشرات دیگر (مثل رفلکس و فعالیت‌های آنزیمی) تولید و در ساختارهای مومی به نام کندو ذخیره می‌کنند.
عسل چگونه تولید می‌شود؟
همه‌ی زنبورها در یک کلنی زنبور وظیفه تولید عسل را ندارند و وظیفه تولید عسل بر گردن زنبورهتی کارگر است.
تولید عسل چند مرحله دارد:
1- جمع آوری شهد
زنبوران کارگر، در صورت مساعد بودن آب و هوا و وجود منطقه‌ای که دارای شهد باشد، از کندو خارج میشوند و به سمت منابع شهد ( گل‌ها یا شیره‌ی برخی درختان) پرواز می‌کنند. (طول این پروازها گاه تا 5 کیلومتر ادامه می‌یابند).
فرایند تولید عسل
سپس زنبور بر روی گل یا گیاه مورد نظر خود می‌نشیند و با خرطوم خود شهد را می‌مکد و در عسلدان خود که قبل از معده او قرار دارد، ذخیره می‌کند.
زنبور کارگر، در هر پرواز خود حدود 40 میلی‌گرم شهد با خود حمل می‌کند. در صورتی که زنبور به انرژی نیاز داشته باشد می‌تواند با باز کردن دریچه بین عسلدان و معده خود، از آن تغذیه کند. زنبورهای عسل پروتئین لازم خود را از گرده‌هایی که به بدن و پاهایشان چسبیده تامین می‌کنند.
شهد ذخیره شده توسط زنبوران کاگر کاملا با عسل متفاوت است و حاوی 40 تا 80 درصد آب است. (مقداری از این آب در هنگام پرواز ذخیره و ما بقی درون حجره‌های شش ضلعی تخلیه می‌شود).
2- تغلیظ شهد جمع آوری شده
در این مرحله شهد گل‌ها به عسل تبدیل میشوند. زنبورهای کاگر بارها شهدهای موجود در حجره‌ها (6 ضلعی های کندو) را با خرطوم خود دوباره به عسلدان می‌برند و مقداری از آب آن را جذب می‌کنند و دوباره به حجره برمی‌گردانند تا جایی که غلظت آب به 20 درصد برسد.
در حین این فرایند، آنزیم‌های عسل و همچنین مواد ضد باکتریایی و اسیدهای آمینه مانند پرولین وارد شهد می‌شود. البته عسل در این مرحله هنوز قابل برداشت نیست و هنوز یک مرحله دیگر مانده است.
3- ذخیره سازی و پلمپ
با سریع بال زدن زنبورها در کندو، مقدار غلظت عسل افزایش و مقدار رطوبت آن کاهش می‌یابد. هنگامی که عسل به غلظت مناسب برسند زنبورها بر روی حجره‌ها پولک می‌زنند یا به اصطلاح آن را پلمپ می‌کنند. پس از این مرحله عسل اصطلاحا رسیده و قابل برداشت است.
ذخیره سازی عسل
زنبورها با کاهش رطوبت عسل حجم آن را نیز کاهش می‌دهند و این گونه برای خود یک منبع مقوی و در عین حال کم حجم می‌سازند.
آنها با این کار، آنزیم دیاستاز را وارد شهد می‌کنند تا ساکارز موجود در آن را به قندهای ساده‌تری مثل فرکتوز و گلوکز تبدیل کند چرا که حلالیت این دو قند در آب به مراتب از ساکارز بیشتر است و در نتیجه محصول نهایی سرشار از کربوهیدرات می‌باشد.
زنبور عسل با وارد کردن مواد ضد باکتریایی و کاهش رطوبت عسل آن را به ماده تبدیل می‌کند که به مدت طولانی فاسد نمی‌شود.
انواع گوناگون زنبور عسل
مهم‌ترین انواع شناسایی شده در زنبورهای عسل، زنبور عسل معمولی یا اروپایی است که انواع مختلف آنها عبارتند از: زنبور عسل سیاه، زنبور عسل ایتالیایی یا طلایی، زنبور عسل قفقازی و … و از دیگر انواع مهم زنبورهای عسل، زنبور عسل شرقی یا هندی، زنبور عسل بزرگ و زنبور عسل کوچک است.
پرورش زنبور عسل در ایران
زنبورداری در ایران از دوره‌ی هخامنش آغاز شد. در آن دوره مردم از عسل به عنوان یه ماده شیرین غذایی و دارویی استفاده می‌کردند. بعدها با پرورش زنبورهای عسل در اروپا و آمریکا، کندوهای مدرن و ملکه‌های هیبرید وارد کشور ما شدند و علاقه مندان بسیاری در مناطق عسل خیز کشور، واحدهای بزرگ صنعتی پرورش زنبور عسل را ایجاد کردند.
جالب است بدانید که سرانه تولید عسل در کشورمان حدودا 1300 گرم و سرانه مصرف عسل نیز 1269 گرم به ازای هر نفر در سال است. بهترین فصل برای شروع این کار، فصل بهار است. در واقع در اواخر زمستان و اوایل بهار که هوا به تدریج رو به گرما می‌رود زنبورهای عسل فعالیت خود را آغاز می‌کنند و از کندوهای خود خارج میشوند. خرید و فروش کندو نیز در این فصل صورت می‌گیرد.
انتخاب بهترین مکان برای پرورش زنبور عسل
مکان مناسب برای تولید عسل باید از شرایط زیر برخوردار باشد:
- تنوع و فراوانی گل و گیاه شهدزا
- شرایط آب و هوایی مناسب (هوای نه خیلی گرم و نه خیلی سرد، بارندگی و وزش باد کم. حداکثر فعالیت زنبور عسل در دمای 16 الی 32 است)
- دارای فاصله 4 کیلومتری با زنبورداران دیگر
- وجود آب آشامیدنی کافی در منطقه
- خالی از حیواناتی نظیر خرس و پرنده های زنبورخوار
- بازار برای زنبورداران در دسترس باشد.
پرورش زنبور عسل
برای خرید عسل جنگلی ارتفاعات شرق گیلان می توانید به بخش فروش عسل هتمت مراجعه فرمایید.
انواع عسل
به طور کلی عسل‌ها را می‌توان به دو دسته تک گل و چند گیاه تقسیم کرد.
عسل تک گل
اگر تولید عسل در منطقه ای صورت بگیرد که دارای پوشش گیاهی منحصر به فرد یک نوع گل یا گیاه خاص است، به آن عسل تک گیاه می‌گویند.
این نوع عسل‌ها بهترین عسل ایران شناخته میشوند. مانند عسل کنار یا همان عسل سدر که بیشتر در جنوب کشور و همچنین عسل مرکبات که در هم باغ‌های مرکبات شمال و هم جنوب ایران تولید میشوند. عسل زرشک و عسل عناب نیز در خراسان جنوبی تولید می‌شود.
در اصل، منظور از عسل تک گل، عسلی است که پوشش گیاهی آن در منطقه تولید عسل غالب باشد و زنبور بیشتر از شهد آن گل مصرف کند.
عسل چند گیاه
عسل چند گیاه، عسل‌هایی هستند که گل و گیاهان گوناگون و مختلفی در پوشش گیاهی منطقه وجود دارند و زنبورها از شهد گل‌های مختلفی تغذیه می‌کنند.
توجه داشته باشید که در پوشش گیاهی این منطقه‌ها، پوشش یک گیاه خاص بیشتر از بقیه نیست و یا آنقدر زیاد نیست که عطر و طعم آن در عسل غالب باشد. حال به بررسی برخی از انواع عسل‌های تولیدی در ایران می‌پردازیم.
عسل چند گیاه
1.عسل وحشی جنوب
در مناطقی مانند جزیره‌های قشم و کیش خریداری میشوند.
زنبورهای عسل برای تولید عسل وحشی، کندوی خود را در میان دختان جنگل‌های حرا می‌سازند و از گونه‌های گیاهی خاص آن منطقه تغذیه می‌کنند.
این عسل طعمی خاص و مزه‌ای بین شیرینی و کمی شوری دارد. از جمله عسل‌هایی که به هیچ عنوان شکرکه نمی‌زنند، می‌توان به عسل وحشی کوهی جنوب اشاره کرد.
2.عسل زرشک و عسل عناب
از بهترین عسل‌های ایران می‌توان به عسل زرشک و عناب اشاره کرد. این عسل‌ها بیشتر در مناطق خراسان جنوبی و شهرهای بیرجند و فردوس عرصه میشوند.
عسل زرشک در ماه‌های اول سال تولید می‌شود و رنگ قهوه‌ای تیره مایل به سیاه دارد.
عسل عناب تازه را در اواخر تابستان می‌توان خریداری کرد که رنگ آن قهوه‌ای کهربایی است. به دلیل منطقه آب و هوایی، غلظت این نوع عسل بسیار بالا بوده در نتیجه مواد مغذی فراوانی دارد.
خواص عسل عناب: کمک به بهبود خواب و استرس، تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش درد معده و درمان یبوست، پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی و عروقی
عسل زرشک و عناب
3.عسل مرکبات
این نوع عسل مختص استان‌های مازندران، گیلان، فارس، کرمان و هرمزگان است. عسل مرکبات از میوه‌هایی چون پرتقال، نارنگی، لیمو شیرین، گریپ فروت، نارنج، ترنج، بالنگ، کام کوات و بطاوی تهیه می‌شود. برا افرادی که ویتامین C بدنشان کم است، این عسل بسیار مناسب است در نتیجه می‌تواند گزینه خوبی برای درمان سرما خوردگی باشد.
خواص این عسل: جبران کمبود ویتامین C، کاهش ورم در واحی مختلف بدن، اشتها آور، تصفیه خون، مفید برای سکسکه، پیشگیری از انواع سرطان‌ها، از بین برنده کرم‌های روده
4.عسل کوهی
این نوع عسل توسط زنبورهای کوهی که در دامنه کوه‌ها زیست می‌کنند، تهیه میشوند. از بهترین عسل‌های کوهی ایران می‌توان عسل‌های کوهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و در کل در شمال غرب و غرب کشور نام برد. البته عسل سبلان و عسل دامنه‌های کردستان هم عسل کوهی‌های مرغوبی هستند.
برخی از خواص عسل‌های کوهی:
- عسل جاشیر: بهبود تنگی نفس، تقویت کننده بینایی، مقوی برای مغز و اعصاب
- عسل سماق: تقویت کننده اعصاب، سیستم ایمنی بدن و کبد و دستگاه گوارش
- عسل برازمبل: درمان و بهبود مشکلات تنفسی، ترمیم بافت‌های آسیب دیده، بهبود عملکرد گوارشی بدن
- عسل کلپوره: رفع کم خونی، رفع اتهابات، درمان جوش و آکنه
5.عسل گشنیز
عسل گشنیز در نواحی غربی کشور برداشت می‌شود. این عسل در صورت طبیعی بودن، دارای ساکاروز کنتر از 2 درصد است و گاهی به کمتر از 1 درصد نیز می‌رسد. در نهاوند استان همدان و همجنین در صحنه و کنگاور استان کرمانشاه این عسل به صورت خالص و مرغوب، تولید انبوه می‌شود.
عسل گیشنیز
خواص این عسل: مقوی برای معده، رفع سوء هاضمه، سبب افزایش شیر مادر، نرم کننده سینه، مفید برای زکام و اسپاسم ماهیچه‌ای، مفید برای تب‌های رماتیسمی، دفع سموم بدن، تقویت لثه، پیشگیری از سرطان
6.عسل یونجه
این عسل در ایران، در مناطق مرکزی برداشت می‌شود. به دلیل اینکه گل یونجه در دمای بالا باز می‌شود، امکان برداشت آن در بسیاری از مناطق کشور وجود ندارد.بیشترین میزان برداشت عسل یونجه در نواحی اطراف قم است اما در استان فارس هم برداشت می‌شود.
خواص این عسل: بیشترین مقدار ویتامین A و K، ملین و خون ساز، مفید برای اختلالات عادت ماهیانه خانم‌ها، نشاط آور
7.عسل کنار
مناطق وسیعی در ایران عسل کنار را برداشت می‌کنند. بخش‌هایی از خوزستان مثل شهرهای اندیمشک، ایذه و مخصوصا دزفول و شوشتر، بخش‌هایی از استان بوشهر مثل برازجان و خورموج و بخش‌های وسیعی از استان فارس و استان‌های ایلام و هرمزگان، تولید عسل کنار را به عهده دارند. اما بهترین عسل کنار در استان فارس در شهرهای کازرون، فراشبند، فیروزآباد و میم برداشت می‌شود.
خواص این عسل: مقوی و انرژی زا، تقویت حافظه و رشو کودکان، فرو نشاندن حرارت بدن، مفید برای ناراحتی‌ها و زخم روده، تقویت و جلوگیری از ریزش مو
عسل کنار
8.عسل آویشن
عسل آویشن به دلیل رنگ تیره و خواص بسیاری که دارد، یکی از محبوب‌ترین عسل‌های ایران است. بهترین نوع این عسل در دامنه‌های دماوند و طالقان برداشت می‌شود.
خواص این عسل: درمان سرفه و گلودرد، تسکین دردهای قاعدگی، بهبود بیماری‌های دستگاه گوارش، تقویت اعصاب و ضد افسردگی و مفید برای عفونت عمومی بدن
تشخیص عسل خوب و طبیعی
خوب است بدانید که عسل‌های غیر طبیعی، به عسل‌هایی گفته می‌شود که زنبورها به جا تغذیه از شهد گل و گیاه از قند سفید یا شکر و یا انواع آب میوه قندس تغذیه می‌کنند.
قبل از اینکه بخواهید عسل طبیعی را از عسل تقلبی تشخیص دهید، می‌توانید برا پیشگیری از این موضوع از یک جای مطمعن عسل را خریداری کنید. ولی در صورت نیاز به موارد زیر برای تشخیص عسل طبیعی توجه کنید:
1- عطر و بوی عسل: در صورتی که عسل طبیعی باشد، بعد از باز کردن در عسل عطر و رایحه گل و گیاه عسل را می‌توانید استشمام کنید.
2- فریزر: عسل خود را به مدت دو ساعت یا بیشتر در فریزر قرار دهید و سپس بیرون آورید. در صورتی که عسل شما تغییر شکل داد و پس از قرار گرفتن در دمای اتاق به حالت عادی بازنگشت، این عسل طبیعی نیست.
3- ته نشین شدن عسل در آب: عسل طبیعی بدون اینکه در آب ولرم حل شود، در ته لیوان ته نشین می‌شود در الی که عسل تقلبی به سرعت در آب حل می‌شود و ته نشین نخواهد شد.
سنجش عسل
ارزش غذایی عسل
همان طور که در مقاله‌های گذشته مطالعه کردید عسل فاقد چربی، پروتئین و فیبر است و به مقدار برابری کربوهیدرات و شکر دارد و اینکه کالری عسل از شکر سفید بیشتر است. البته باید در نظر داشته باشید که امکان دارد با تغییر نوع عسل این ویژگی‌ها نیز متغیر باشد.
فواید عسل
از جمله فواید این ماده طلایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درمان سرفه و سرماخوردگی
- تنظیم فشار خون
- بهبود سلامت قلب
- از بین بردن ریسک دیابت
- درمان دندان درد
- کمک به مبارزه با سرطان
- درمان مشکلات معده و ریفلاکس اسید معده
- درمان آلرژی‌ها
- مقابله با عفونت‌ها
- افزایش انرژی
- افزایش سیستم ایمنی بدن
- کمک به درمان ورم لوزه
- کمک به کاهش وزن و رژیم غذایی مناسب
- درمان آسم و مشکلات تنفسی
- از بین بردن اضطراب و مشکلات عصبی
- بهبود سلامت ناخن‌ها
- فواید چشم گیر برای پوست ( مبارزه با آکنه، از بین برنده چین و چروک، محو کردن زخم‌های آکنه، نرمکننده لب‌های خشک، از بین برنده زگیل، سفید و مرطوب کننده پوست)
برای مطالعه بیشتر جهت استفاده درمانی عسل برای بهبود بیماری های ویروسی، می توانید به مقاله درمان خشکی گلو، گلودرد و سرفه با عسل – معرفی 4 معجون با عسل جهت بهبود علائم کرونا مراجعه فرمایید.
نتیجه گیری
در این مقاله از ابتدای تولید عسل توسط زنبورهای کارگر تا برداشت آنها و انواع عسل را با ما دیدید. متوجه شدیم که بسته به گیاهی که زنبور از شهد آن تغذیه می‌کند، عسل‌های متفاوت با رنگ و مزه‌های گوناگون تولید می‌شود که هر کدام خواص منحصر به فرد خود را دارد. شما می‌توانید بسته به سلیقه در مزه و طعم و نیاز خود، از عسل‌های گوناگون استفاده کنید.
منابع: